top of page

Porpora Nedir?

Dünya üzeride bir çok nesnesinin belli bir zümreye ait olmasına alışık olsak da, tarihin uzunca bir döneminde, bir rengin sadece belirli kiÅŸiler tarafından elde edilebiliyor ve kullanılabiliyor olması günümüzde ÅŸaşırtıcı bir durum. 

Etimolojik kökeni Latince'de "purpura" olan, Ä°talyanca'ya "porpora" olarak geçen bu renk, Ä°ngilizce'de "purple" olarak bildiÄŸimiz mor rengidir. Fakat Phoenician kırmızısı, Phoenician moru veya Tyrian moru olarak tanınan bu rengi üretmek, tarih boyunca oldukça zor olmuÅŸtur. Deniz salyangozu ailesinden, onbinlerce iskerletin toplanması ve iÅŸlenmesinden sonra üretilebilen bu mor - kırmızı arası tonun ana vatanı Tyre (ÅŸu anda Lübnan ülkesinde bulunan, antik bir ÅŸehir)  olmuÅŸtur. Milattan önce 1400 yıllarında üretilen ve Finikeliler tarafından ticareti yapılan bu renk, milattan sonra 1800'lü yıllara kadar deÄŸerini korumuÅŸtur. Milattan sonra 300'lü yıllarda, Roma Hükümdarı Diocletian'ın bu rengin yaklaşık yarım kilosu (1 pound) için, 1.5 kg (3 pound) altın teklif ettiÄŸi rivayet edilir. 

Phoenician mitolojisine göre bu rengin keÅŸfedilmesi, Tyre'in tanrıçası Melqart'ın sahilde köpeÄŸi ve Tyros ile yürürken, köpeÄŸinin bir deniz salyongozunu ısırması ve aÄŸzına mor renginin bulaÅŸmasıyla bulunduÄŸu iddia edilir. Kimi kaynaklarda ise Melqart yerine Hercules ve köpeÄŸi adlandırılsa da rengin tarihi ve kökeni Melqart ile daha uyumludur. Flemenk ressam Peter Paul Rubbens, M.S 1636'da Hercules'in köpeÄŸiyle beraber mor rengi keÅŸfetmesini tablolaÅŸtırmıştır. Rubbens'in bu tablosu, Avrupa'nın en seçkin müzelerinden birisi olan ve Madrid'de bulunan Museo Nacional del Prado'da sergilenmektedir.

Pahalı bir ürün olması sebebiyle bu renkteki ürünlerin halk tarafından giyilme ÅŸansı zaten yoktu. Sadece ticaret yapan soylu ailelerin ve imparatorluk ailelerinin ulaÅŸabildiÄŸi bu renk, DoÄŸu Roma Ä°mparatorluÄŸu'nda milattan sonra 5.yüzyıl itibariyle sadece kraliyet ailesi ve seçkin devlet adamları tarafından giyilmiÅŸtir ve baÅŸka kiÅŸiler tarafından giyilmesi 'krala ve vatana ihanet' suçuyla yargılanmalarına sebep olabilmektedir. Bu dönemin en sembol kıyafeti olan toga (vücuda sarılan uzun kumaÅŸ kuÅŸak), bazı kurallara ve ayrımlara göre giyilebiliyordu. Ä°mparatorluk ailesi ve magistratlar (idari yönetime sahip yüksek rütbeli devlet adamları) önemli törenlerde kenarları mor bordürlü toga preatexta giyerlerken tamamen mor olan toga purpurea ilk defa Julius Ceasar tarafından giyilmiÅŸtir. Porporanın imparatorluk rengi olması sebebiyle, imparatorluk ailesinin fertlerine porpora kökeninden gelen "porphyrogennetos" denilmektedir. Porpohyrogennetos kelime anlamı olarak 'mor renkte doÄŸanlar' olarak çevrilebilir. Ä°stanbul'un fethi sırasında Bizans Ä°mparatoru XI. Konstantinos'a ne olduÄŸu kesin olarak bilinmemekle beraber, savaÅŸ sırasında öldürüldüÄŸü ve sonrasında üstündeki kraliyet ailesine ait mor rengi kıyafetlerden teÅŸhis edildiÄŸi rivayet edilir. Stefan Zweig'ın "Ä°nsanlığın Yıldızının Parladığı Anlar" kitabının ilk hikayesi olan 'Bizans'ın Fethi' bölümünde, Zweig de XI. Konstantinos'un ölümünü bu ÅŸekilde hikayeleÅŸtirmiÅŸtir. 

Aralarında ton farkı olmasına raÄŸmen, bu rengin imparatorluk - kraliyet ailesine ait olması sadece Roma deÄŸil, diÄŸer imparatorluk ve kraliyetlerde de görünmektedir. Ä°ngiltere'de mavi tonu daha baskın mor türü 1500'lü yıllarda I. Elizabeth zamanında halk tarafından kullanılması yasaklanmış ve kraliyete özgü ilan edilmiÅŸtir. Åžu anda böyle bir yasak olmamasına raÄŸmen, hala mor rengi kraliçe II. Elizabeth ve kraliyet ailesi tarafından önemli günlerde sık sık tercih edilmektedir.  

 

Tyre bölgesinde yapılan arkeolojik çalışmalarda deniz salyangozu yığınları bulunmuÅŸtur. Fakat Meksika kızılderilileri, deniz salyangozlarını öldürmeden, üfleyerek içlerindeki mukusu çıkartarak bu rengi elde etmenin bir yöntemini bulmuÅŸlardır. Üreme dönemlerinde ise bu iÅŸlemi durdurarak deniz kabuklularının neslinin devam etmesini saÄŸlamışlardır. Fakat 1980'li yıllarda bir fabrika, deniz kabuklularını öldürerek nesillerini tüketme riskiyle karşı karşıya bıraktığı için, sadece geleneksel yöntemle üretim yapılacağına dair bir anlaÅŸma yapılmıştır.

​

porpora romans.jpg
elizabeth .jpg

Kaynaklar:
- Bagnall, R. et al. The Encyclopedia of Ancient History. Wiley-Blackwell, 2012
- Ancient History Encyclopedia " https://www.ancient.eu/Tyrian_Purple/ "

- Museo del Prado "https://www.museodelprado.es/coleccion/obra-de-arte/el-descubrimiento-de-la-purpura/57d12ff8-e9f2-4703-94e6-6e182b539df9 "

- Bir Gün Bir Yerde " http://birgunbiryerde.blogspot.com/2014/02/deniz-salyangozundan-elde-edilen-tyrian.html "

​

bottom of page